Niepokalanek zwyczajny
Niepokalanek zwyczajny, pieprzowy, pospolity, mnisi, (Vitex agnus-castus) zwany też „czystym drzewem” i ,,mnisim pieprzem” – wiecznie zielona roślina z rodziny Jasnowatych (Lamiacea) od dawna znana i ceniona w medycynie. Dziko występuje w północnej Afryce, środkowej i zachodniej Azji oraz południowej i wschodniej Europie (w Polsce nie występuje).
Surowcem leczniczym są całe, dojrzałe, wysuszone owoce oraz przygotowane z nich wyciągi.
Korzystny wpływ tej wyjątkowej rośliny doceniają głównie kobiety, jednak przez mężczyzn może być również stosowany z powodzeniem.
Niepokalanek ma bardzo długą historię stosowania w medycynie naturalnej, ponad 2000-letnią, jako środek wspomagający przy bólach menstruacyjnych, regulujący miesiączkowanie, obniżający libido u mnichów (w celu zapewnienia celibatu).
Składniki aktywne:
- diterpeny (m.in. witakslaktany, witeksilakton, rotundifuran, witetrifoliny, witeagnuzyny),
- flawonoidy (kastycyna, artemetyna, rutyna, penduletyna, apigenina, luteolina, orientyna),
- fenolokwasy (kwas p-hydroksybenzoesowy, kwas protokatechowy, kwas kawowy, kwas felurowy, kwas chlorogenowy, kwas cykoriowy),
- irydoidy (aukubina, agnuzyd),
- lignany,
- seskwiterpeny,
- triterpeny,
- fitosterol (beta-sitosterol),
- kwas linolowy.
Z powyższych za działanie w schorzeniach ginekologicznych odpowiadają diterpeny, flawonoidy i irydoidy.
Działanie:
W badaniach dowiedziono, że ekstrakt etanolowy (frakcja diterpenowa) z owoców niepokalanka zmniejsza wydzielanie prolaktyny poprzez pobudzanie receptorów dopaminergicznych D2, znajdujących się w przednim płacie przysadki i stymulowanych hormonem tyreotropowym. W konsekwencji dochodzi do ustabilizowania poziomu progesteronu II fazy cyklu miesiączkowego, a co za tym idzie do jego znormalizowania i złagodzenia objawów napięcia przedmiesiączkowego (PMS).
Spośród ginekologicznych schorzeń, przy których potwierdzono badaniami korzystne działanie owoców niepokalanka można wyróżnić:
- zespół policystycznych jajników – dochodzi do normalizacji cykli miesiączkowych;
- przedwczesne wygasanie czynności jajników – wspomaganie niepokalankiem terapii standardowo stosowanej znacząco przyspiesza i poprawia jej jakość zwłaszcza w przypadku starania się o dziecko;
- mastalgia – ból piersi o podłożu hormonalnym związany z cyklem miesiączkowym, menopauzą, włącznie z nowotworem – po 3 miesiącach stosowania niepokalanka dochodzi do znacznego obniżenia stopnia odczuwania bólu;
- zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS) – ekstrakt z owoców niepokalanka skutecznie łagodzi takie dolegliwości jak: drażliwość, zmiany nastroju, gniew, ból głowy, wzdęcia i obrzęk piersi, zatrzymanie wody w organizmie, zaburzenia koncentracji, zmiany skórne, zmęczenia, senność i bezsenność – dawka minimalna to 20 mg na dzień;
- przedmiesiączkowe zaburzenia dysforyczne (PMDD),
- ból menstruacyjny – zwłaszcza u młodych kobiet w wieku 17-25 lat, które dotyka ciężkie pierwotne miesiączkowanie, regularne stosowanie ekstraktu z niepokalanka powoduje znaczące zmniejszenie odczucia bólu;
- menopauza – niwelowane są dolegliwości takie jak: nocne poty, uderzenia gorąca, zaburzenia emocjonalne.
Substancje zawarte w owocach niepokalanka znacząco wpływają na kondycję skóry i włosów. Przez swoje działanie stabilizujące wydzielanie prolaktyny, estrogenów i progesteronu znajdują one zastosowanie w leczeniu trądziku hormonozależnego, regulowana jest praca gruczołów łojowych i zmniejsza się ilość wyprysków, dodatkowo zmniejsza ilość wypadających włosów, a włosy stają się mocniejsze i bardziej lśniące.
Niepokalanek mnisi wykazuje również działanie:
- przeciwgorączkowe,
- moczopędne,
- napotne,
- rozkurczowe,
- odkażające,
- uspokajające,
- żółciopędne,
- przeciwbakteryjne wobec Escherichia coli i Staphyllococcus aureus,
- przeciwgrzybicze wobec Candida albicans,
- dwutorowe działanie w stosunku do laktacji: małe dawki pobudzają uwalnianie prolaktyny, duże dawki hamują wydzielanie prolaktyny,
- umiarkowane działanie antyoksydacyjne,
- przeciwalergiczne (hamowanie uwalniania prostaglandyn i histaminy),
- neuroprotekcyjne – zmniejsza rozległość udaru mózgu.
U mężczyzn ekstrakt z owoców niepokalanka pobudza wytwarzanie i uwalnianie testosteronu, poprawia jakość nasienia, a także łagodzi skutki andropauzy, łagodzi napięcie seksualne, zmniejszony popęd płciowy z towarzyszącym spadkiem nastroju.
Dawki i stosowanie
Najczęściej stosowane dawki ekstraktu z niepokalanka mieszczą się w przedziale 20-40 mg dziennie i należy pamiętać, że efekt terapeutyczny jest uzależniony od dawki.
W tabletkach, kapsułkach powinno być przynajmniej 0,6% kastycydów.
Preparaty z niepokalankiem powinno się przyjmować przez 3 miesiące bez przerwy, a następnie zrobić miesięczną przerwę w stosowaniu.
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Owoców niepokalanka nie powinny przyjmować kobiety w ciąży, ponieważ nie jest określony profil bezpieczeństwa stosowania, osoby przyjmujące leki przeciwpsychotyczne, osoby z niedokrwistością oraz kobiety z nowotworami piersi.
Szczególną ostrożność powinny zachować kobiety stosujące doustną antykoncepcję hormonalną i hormonalną terapię zastępczą, zwłaszcza z progesteronem i gestagenami, ponieważ „pieprz mnisi” może wzmagać ich działanie. Najlepiej zdecydować się na jego stosowanie po konsultacji z lekarzem ginekologiem.
Skutki uboczne
Przy stosowaniu preparatów z niepokalanka mnisiego mogą wystąpić skutki uboczne, zazwyczaj o łagodnym przebiegu. W pierwszym tygodniu stosowania najczęściej są to nudności, mogą się też pojawić zaburzenia żołądkowo – jelitowe, bóle i zawroty głowy, krwawienia międzymiesiączkowe, skórne reakcje alergiczne, trądzik.